Podstawowym środowiskiem przyjęcia i rozwoju życia ludzkiego jest wspólnota rodzinna. Rodzina jest pierwszym miejscem, w którym dziecko zostaje uznane i zasługuje na najwyższy wyraz miłości i takiej miłości oczekuje: służby polegającej na pomocy w procesie doskonalenia jako osoby ludzkiej. Bycie rodzicem to najbardziej twórcze ze wszystkich zadań człowieka. To długi, pełen miłości trud wychowania, nauczania i pomocy.
Rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania dziecka. Państwo ma wspierać rodzinę, a nie wyręczać ją w jej funkcjach – to podstawowe założenia Konwencji o Prawach Dziecka.
Największym dobrem dziecka jest rodzina, a jego podstawowe prawo, to prawo do wychowania w rodzinie. W myśl konstytucyjnej zasady pomocniczości państwo powinno wspierać rodzinę w realizacji jej funkcji oraz w wywiązywaniu się z nałożonych na nią obowiązków wobec dziecka. Zgodnie z artykułem 72 ust. 2 Konstytucji RP „Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych”. Treść art. 20 Konwencji zobowiązuje Państwa – Strony do zapewnienia socjalnej ochrony i pomocy dzieciom czasowo lub stale pozbawionym środowiska rodzinnego lub nie mogącym ze względu na swe dobro w nim przebywać. Jest to podkreślenie rangi i znaczenia prawa dziecka do pieczy zastępczej. Art. 20 ust. 3 Konwencji przewiduje m.in. „umieszczenie w rodzinie zastępczej, adopcję lub – gdy jest to niezbędne – umieszczenie w odpowiedniej instytucji powołanej do opieki nad dziećmi”. Kolejność, w jakiej te formy pieczy zastępczej zostały wymienione, nie jest przypadkowa.
W rezolucji Komitetu Ministrów Rady Europy nr 77 (33) w sprawie umieszczania dzieci poza rodziną z 3 listopada 1977 r. wyrażone jest stanowisko, że najlepszą formą pieczy w okresie czasowego pobytu dzieci – zwłaszcza małych – poza rodziną jest ich umieszczenie w rodzinie zastępczej. Rodzinom zastępczym poświęcona jest Rekomendacja nr R(87)6 przyjęta przez Komitet Ministrów Rady Europy dnia 20 marca 1987 r. W załączniku do tej rekomendacji zostało sformułowanych 8 zasad, których realizacja jest zalecana rządom Państw Członkowskich. Podstawowym założeniem jest „prymat wychowania dziecka w rodzinie naturalnej; traktowanie umieszczenia dziecka w środowisku zastępczym jako formy pomocy dla rodziny naturalnej; niezbędność właściwych form organizacji i nadzoru nad umieszczeniem dziecka poza rodziną naturalną”.
Gmina i powiat, jako jednostki samorządu terytorialnego, w myśl zapisów ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej realizują m.in. zadania dotyczące pomocy dziecku i rodzinie. Koncepcja opieki nad dzieckiem ma na celu, w szczególności: podejmowanie działań profilaktycznych, rozwijanie poradnictwa rodzinnego, terapii rodzinnej rozumianej jako działania psychologiczne, pedagogiczne i socjologiczne, mające na celu przywrócenie rodzinie zdolności do wypełniania jej zadań oraz pracy socjalnej. Dzieciom, w razie potrzeby należy zapewnić opiekę i wsparcie w środowisku lokalnym, bez odrywania od rodziny.
Rodzina mająca trudności w wypełnianiu swoich zadań powinna otrzymać pomoc w szczególności przez działania asystenta rodziny, placówek wsparcia dziennego oraz innych podmiotów.
Tworzenie placówek wsparcia dziennego jest priorytetem w systemie opieki nad dzieckiem i rodziną, ze względu na ich profilaktyczne działania. Placówki te funkcjonują w najbliższym środowisku lokalnym dziecka, wspierają rodziny w sprawowaniu ich podstawowych funkcji. Zapewniają pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającym problemy wychowawcze, zagrożonym demoralizacją poprzez różne formy pracy środowiskowej zapobiegają niedostosowaniu społecznemu oraz kierowaniu wychowanków do placówek opiekuńczo-wychowawczych.
Zapewnienie dzieciom opieki i wychowania poza rodziną powinno występować po wyczerpaniu możliwości udzielenia pomocy w rodzinie naturalnej.
Efektywność pomocy udzielanej rodzinie naturalnej uzależniona jest przede wszystkim od jakości pracy specjalistów zatrudnionych w ośrodkach pomocy społecznej i powiatowych centrach pomocy rodzinie.
Wsparcie rodziny naturalnej, zastępczej oraz przysposabiającej w wykonywaniu przez nie funkcji opiekuńczo-wychowawczych poprzez:
- pomoc w rozwiązywaniu problemów wychowawczych i opiekuńczych,
- poradnictwo i terapię, w tym terapię rodzinną,
- pomoc pedagogiczną i psychologiczną,
- pomoc prawną w zakresie życia rodzinnego,
warunkuje możliwości prawidłowego rozwoju i zaspokajania potrzeb dziecka.
W obecnym stanie konieczny jest rozwój wielostronnej działalności profilaktycznej w środowiskach lokalnych, zapobieganie wyłączaniu dzieci z rodzin poprzez zapewnienie potrzebującym odpowiedniej pomocy materialnej, poprawę poziomu opieki i wychowania.
Wnioski, których realizacja ma istotny wpływ na poprawę efektywności pomocy rodzinie i dziecku:
- Jednostka samorządu terytorialnego powinna budować spójny lokalny system pomocy dziecku i rodzinie poprzez:
- rozwój sieci środowiskowego wsparcia dziecka i rodziny,
- tworzenie systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną,
- tworzenie i wdrażanie programów pomocy dziecku i rodzinie,
- pomoc pedagogiczną i psychologiczną,
- terapię, w tym terapię rodzinną,
- rozwój rodzinnych form opieki zastępczej nad dzieckiem,
- udzielenie wsparcia rodzicom naturalnym po odebraniu dziecka,
- system wsparcia rodzin zastępczych w sytuacji występujących problemów opiekuńczo-wychowawczych.
- Udzielanie wielozakresowej pomocy dziecku i rodzinie poprzez współdziałanie instytucji wspierania rodziny, pomocy społecznej, oświaty, ochrony zdrowia, Policji, prokuratury, sądownictwa.
Zadania dotyczące wspierania rodziny i opieki nad dzieckiem są najważniejszym elementem w systemie polityki społecznej. Ważność tych zagadnień stała się czynnikiem prac Rządu RP nad potrzebą wydzielenia problematyki pomocy rodzinie i dziecku z ustawy o pomocy społecznej. Od 1 stycznia 2012 r. obowiązują nowe przepisy dotyczące problematyki dziecka i rodziny – ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.
Priorytetem tego aktu prawnego jest profilaktyka i intensywna praca z rodziną celem zapobiegania wykluczeniu społecznemu dzieci i młodzieży.
Opracowała:
Karolina Kwaśniewska
Kierownik
Ośrodka Adopcyjnego w Lublinie